Dizde Bağ Yaralanmaları - Prof. Dr. Şenol Akman

Dizde Bağ Yaralanmaları

Bağlar Dizlerinizi Destekler

Dizleriniz; yürümenizi, tırmanmanızı, oturmanızı ve çömelmenizi sağlayan eklemlerdir. Bu hareketleri yapmak için diz eklemlerinize gereken sağlam duruşu sağlayan, dizdeki bağlardır. Bir bağ zedelendiği zaman sanki diziniz sizi ayakta tutamayacakmış gibi hissedersiniz.

Bağ Yırtılması

Dizlerinizde en çok zedelenmeye yatkın iki bağ bulunur. Ön çapraz bağ (anterior cruciate ligament – ACL) denilen bağ, dizinizin ortasında yer alır. Genellikle bir dönüş hareketi sırasında zedelenir; kayak yaparken ya da merdivenden düşmelerde olduğu gibi. İç yan bağ (medial collateral ligament – MCL) adı verilen bağ ise, dizinizin iç tarafında yer alır. Yandan gelen bir darbeyle zedelenebilir. Bu durum, futbol gibi, oyuncuların birbirlerine çarpmalarının olağan olduğu sporlarda sık görülür. Her iki bağda meydana gelen zedelenmeler de acı verebilir ve dizde güç kaybı yaratabilir. Eğer tedavi edilmezse, daha başka sorunlara da yol açabilir.

Dizlerinizin Tedavisi

Dizdeki bağ zedelenmesi iki yolla tedavi edilebilir: Cerrahi müdahale gerektirmeyen tedavi veya ameliyat. Size uygulanacak tedavi, sorununuzun ne kadar ciddi olduğuna ve iyileştikten sonra ne derecede aktif olmak istediğinize bağlıdır. Ameliyat geçirseniz de, geçirmeseniz de rehabilitasyonunuz, tedavinizin oldukça önemli bir bölümünü oluşturacaktır.

Bağ zedelenmesini değerlendirmenin yollarından biri dizde gevşeklik olup olmadığını kontrol etmektir.

Hareketli Diz

Dizde Bağ Yaralanmaları - Şenol AkmanDiziniz hareketli ve karmaşık yapılı bir eklemdir. Eğilebilir ve bir dereceye kadar da dönebilir. Bağlar, kemikleri birbirine bağlar ve eklemi destekleyerek dizin hareketini desteklerler.

Kirişler ise kasları kemiklere bağlar. Diz eklemini koruyan ise kıkırdaktır. Kıkırdak aynı zamanda hareket sırasında maruz kaldığı çarpma etkisini yumuşatır.

Ön Çapraz Bağ (ACL)

Dizde Bağ Yaralanmaları - Şenol AkmanACL, uyluk kemiğinin (femur) arkasından kaval kemiğinin (tibia) önüne kadar uzanır. Ancak dizinizi çok fazla bükerseniz ya da çok ani olarak yönünü değiştirseniz ACL hasar görebilir.

Ani Bükülmeler

Dizinizi, normal bükülme yeteneğinin üzerinde büktüğünüz zaman ACL zedelenecektir. Örneğin kayak yaparken bazı durumlarda bacağınızın dizden aşağısını dışa ya da içe doğru bükmeniz gerekebilir. Bu durumlarda dizinizden bir “pıt” sesi gelebilir ya da bunu hissedersiniz ve diziniz boşalır. ACL bağının tamamen yırtılması bir ipteki liflerin kopması gibidir. Ancak bazen kısmi yırtılma olabilir. ACL bağınız zedelendiği zaman diz ekleminizin başka bölümlerinde de zedelenme meydana gelebilir.

İçyan Bağ (MCI)

Dizde Bağ Yaralanmaları - Şenol Akmanİç yan bağ, uyluk kemiğini kaval kemiğine bağlar ve diz ekleminizin içinde yer alır. Dize yandan gelen bir darbeyle MCL bağı kısmen veya tamamen yırtılabilir.

Çarpışmayla Oluşan Zedelenmeler

Dizinize dıştan bir darbe geldiğinde diz, normal hareket yeteneğinin ötesinde zorlanır. Bu durum, MCL bağının kısmen yırtılmasına ya da kopmasına neden olabilir. Böyle bir durumda dizinizden “pıt” diye bir kopma sesi duyarsınız ya da bunu içeriden hissedersiniz. Bunun ardından diziniz içeriye doğru boşalır. Gerek kısmi, gerekse tümden yırtılmalarda ağrı ve şişme görülür. Böyle bir yaralanmayla, aynı zamanda menisküs ve ACL bağının da yırtılması mümkündür.

Diyagnostik (Tanısal) Testler

Dizde Bağ Yaralanmaları - Şenol AkmanTanıyı doğrulamak ve başka bir sorun olasılığını ortadan kaldırmak için diyagnostik testler istenebilir. Röntgen filmleri, kemiklerin resmidir. Bu filmlerde kırık ve benzeri sorunlar görülebilir. MRI (Manyetik Rezonans Görüntüleme) dizin içindeki yumuşak dokuları görüntüler.

MRI kaslarda, bağlarda ve kıkırdakta meydana gelmiş hasarı gösterir.

Dizdeki Bağ Ameliyatları

Olacağınız ameliyatın tipi, dizinizdeki zedelenmeye bağlıdır. ACL ameliyat, artroskopi yöntemiyle yapılabilir. Bu teknikte küçük kesikler açılır. Açık ameliyat yöntemine kıyasla genellikle daha çabuk iyileşme sağlanır ve daha küçük yara izi kalır.

ACL Ameliyatı

Dizde Bağ Yaralanmaları - Şenol AkmanACL zedelenmelerinde en çok kullanılan ameliyat tipi rekonstrüksiyondur (yeniden yapılandırma). Bu yöntemde yırtılmış bağın yerine yeni doku yerleştirilir (nakil). Bu nakil kendi dizinizden alınan bir bağ ya da kiriş olabilir (otogratt) ya da bir vericiden alınabilir (allograft). ACL bağınızın yeniden yapılabilmesi için doktorunuz açık ameliyat yöntemiyle artroskopiyi birlikte kullanabilir. Artroskopide minik bir kamera ile doktorunuz eklemin içini görebilir. Küçük kesiklerden içeri sokulan aygıtlarla da eklem onarılır.

MCL Ameliyatı

Dizde Bağ Yaralanmaları - Şenol AkmanMCL zedelenmelerinde ameliyat yöntemi ender olarak kullanılır. Ancak özellikle dizde başka zedelenmelerin de bulunması gibi durumlarda bazen tavsiye edilir. Açık ameliyatla MCL bağı yerine vidalanabilir, zımbalanabilir ya da dikilebilir. Bulundukları yere göre dizdeki diğer hasarlar da artroskopi yöntemiyle onarılabilir.

Ameliyat Sonrası

Ameliyattan çıkınca özel bir bakını ünitesinde birkaç saat kalacaksınız. Diziniz sargılanmış ve bacağınız yükseğe kaldırılmış olacak. Dizinize aynı zamanda buz uygulaması yapılacak ve bükülmesini engellemek için bir dizlik takılacaktır. Ameliyatın tipine göre, kısa süre sonra fizik tedavinize başlanabilir. Bunlar hafif egzersizler olabilir.

Koltuk Değneklerini Kullanmayı Öğrenin

Eve dönmeden önce size koltuk değneklerin kullanmayı öğreteceklerdir. Bunları gerekli olduğunu söyledikleri sürece kullanmalısınız.

1. Aşama

  • Değnekleri ve ameliyatlı bacağınızı öne atın. Ayağınız iki değneğin arasındayken hafifçe yere basın.
  • Değnekleri kaburgalarınıza dayayarak sıkıştırın (Aynı işlem dirsek destekli koltuk değneği ile de yapılabilir). Ağırlığınızı koltuk altından değil, elleriniz ve kollarınızla taşıyın.

2. Aşama

  • Dirseklerinizi dikleştirin, sağlam bacağınızı kaldırın ve vücudunuzu iki değneğin arasından ileriye alın.
  • Değneklerin yaklaşık 30 santimetre uzağına, sağlam ayağınızın topuğuyla basın.

Hareket Yeteneğinizin Artırılması

Ameliyattan sonra oluşan yara dokusu dizinizde hareket kısıtlılığı yaratabilir. Özel egzersizlerle dizinizi daha esnek tutabilirsiniz. Fizik tedavi uzmanınız size yardımcı olacaktır. Daha sonra evde kendi kendinize yapmanız gereken egzersizler de size öğretilecektir.

Fizik tedavi uzmanının yaptıracağı patella (diz kapağı) hareketi diz kapağının çevresinde yara dokusu oluşmasını engeller.

Topuk çekme egzersizi, eklemin hareket kazanmasına yardım eden bir egzersizdir. Bacağınızı uzatın ve topuğunuzun altından bir havlu geçirin. İki elinizle havluyu kendinize doğru çekerken, topuğunuzu da yavaşça kalçanıza doğru kaydırın.

Kontrol

Kontrol muayeneleri için doktorunuzu görmeniz gerekecektir. Doktorunuz sargılarınızı değiştirecek ve enfeksiyon ya da benzer başka bir sorun olup olmadığına bakacaktır.

Ameliyat yerinde kızarıklık ya da sızıntı, aşırı şişlik, ateş, nefes almada zorluk, ağrıda artma olursa, doktorunuza haber verin. Bunlar, acil tıbbi müdahale gerektirebilecek bazı sorunların belirtisi olabilir.

Uzun Süreli İyileşme

Dizinizdeki bağ giderek güçlendikçe, siz de iyileşme sürecinin bir sonraki aşamasına geçeceksiniz. Bu kendinizi yeniden aktif yaşama hazırlamak olacaktır. İlk birkaç ay boyunca bir fizik tedavi uzmanı egzersiz programınızı uygulamada size yardımcı olabilir. Ancak sonuçta, bacağınızın sağlamlığını ve esnekliğini ömür boyu sürecek biçimde sağlamak, sizin elinizdedir.

Gücü Artırmak

Bağ onarılabilir ya da yeniden yapılabilir. Ama hiçbir zaman eskisi gibi olmayacaktır. Egzersiz yaparak bacağınızdaki dörtbaşlı kasın, diz arkası kirişinin ve baldırlarınızın güçlenmesine yardımcı olabilirsiniz. Böylece diz ekleminiz destek alır ve yeniden bir zedelenme meydana gelmesi engellenmiş olur.

Eğimli bacak itme egzersizi, dörtbaşlı uyluk kası ile diz arkasındaki kirişi güçlendirir.

Esnekliğin Artırılması

Kasları germek onların esnekliğini artırır. Böylece diziniz daha rahat hareket edecektir. Sıçramadan, yavaş ve uzun süren hareketler yapın. Kaslarınızda hafif bir gerilme hissedeceksiniz ama ağrı olmamalıdır.

Baldır germe egzersizi esnekliği artırır.

Etkin Yaşama Dönüş

Rehabilitasyon döneminizin sonlarına doğru daha farklı egzersizlere başlayacaksınız. Artık belirli bir kas grubunu çalıştırmak yerine, normal yaşamınızda size gerekli olan bir hareket türünü yapmaya başlayabilirsiniz. Böylece yaşamınızda yer alan spora, çalışma biçimine veya hobiye yeniden döneceksiniz. Örneğin bir kayakçı yana doğru eğilme hareketlerini çalışmak zorundadır. Bir futbolcu ise sağa sola dönerek sanki sekiz çizer gibi koşma egzersizlerinden yarar görebilir.

Dizinizi Ömür Boyu Korumalısınız

Rehabilitasyon döneminiz eninde sonunda bitecektir, Ancak dizinizi ömür boyu korumak ve gücünü sürdürmek zorundasınız. Örneğin sporda çok görülen bükme ve döndürme gibi yüksek riskli hareketlen yaparken bir dizlik takmanız doğru olur.

Prof. Dr. Şenol Akman

Prof. Dr. Şenol Akman

Prof. Dr. Şenol Akman hakkında detaylı bilgi alın.