Diz Artroskopisi Sonrası Tedavi
Sağlıklı Bir Dizin Anatomisi
Diz, uyluk kemiği (femur) ile kaval kemiğini (tibia) birleştiren eklemdir. Kemiklerin uçları eklem kıkırdağı ile kaplıdır. Bu, dizin kayarak yumuşak hareket etmesini sağlar. Diz kapağı (patella) dizi koruyan kemiğin adıdır. Dizin içinde ise çarpma ve şok etkisini hafifleten menisküs dediğimiz kıkırdak yastık yer alır. Bağlar, bacak kemiklerinin birbirine bağlanmasını ve dizin sağlam durmasını sağlar. Kaslar diz eklemine hareket verir ve dizin sağlamlığına yardımcı olur.
Menisküs Zedelenmeleri
Bacağın yaptığı ani bir dönme hareketi ya da fazla tekrarlanan çömelme hareketleri menisküste yırtılmaya veya zedelenmeye yol açabilir. Bu durumda diziniz şişer ve ağrır. Ayrıca büktüğünüzde, diz tutulur ve kilitlenir.
Sorunun Değerlendirilmesi
Menisküs yırtılması değişik biçimlerde olabilir. Doktorunuz menisküsün kenarında küçük bir yırtık bulabilir ya da menisküsün içine kadar inen büyük bir yırtık meydana gelmiş olabilir.
Hasarın Onarılması
Uygulanacak tedavi yırtığın meydana geldiği noktaya bağlıdır. Bazı durumlarda yırtık dikiş atılarak onarılabilir. Diğer durumlarda ise operatörünüz dokunun hasarlı yerini keserek almak zorunda kalabilir.
İyileşme Döneminiz
Menisküs yırtılmalarında İyileşme, üç hafta ile üç ay arasında sürebilir. Ancak sorunun tamamen geçmesi beklenir. Dizinizin iyileşmesine yardımcı olmanız için sizden aşağıdakilerin bazılarını ya da hepsini yerine getirmeniz istenebilir:
- Size öğretildiği gibi koltuk değneklerini kullanın.
- Menisküs onarılmışsa, birkaç hafta boyunca dizlik kullanın.
- Dizinizin hareket yeteneğini ve gücünü yeniden kazanması için egzersiz yapın.
Bağ Zedelenmeleri
Bağlar, bacak kemiklerini birbirine bağlar ve dizinizi destekler. Bacağın sert bir biçimde bükülmesi veya dize gelen bir darbe, bir ya da daha çok bağın kopmasına neden olabilir. Bunun sonucunda diz şişer veya öyle istikrarsızlaşır ki, ayakta duramazsınız.
Sorunun Değerlendirilmesi
Operatörünüz artroskopi yöntemiyle, ön çapraz bağda (ACL) kısmi ya da tam bir yırtık olduğunu görebilir. Ancak yan bağlardaki yırtıklar artroskop cihazı ile görülmez. Böyle bir durumda, operatör yan bağlarda hasar olduğundan kuşkulanırsa, o zaman açık ameliyat yapılması gerekir.
Hasarın Onarılması
Ön çapraz bağdaki (ACL) yırtık kısmi ise belki müdahaleye gerek olmayabilir. Ancak bağ tamamen yırtılmışsa, o zaman operatör bu bağı onarmak zorundadır. Bu amaçla vücudunuzun bir başka yerinden alınan bir tendon kullanır. Yan bağdaki yırtıklar ise dikiş atılarak onarılabilir.
İyileşme Döneminiz
Onarım için müdahale yapılmasa bile bağların iyileşmesi uzun zaman alır. Kısmi bir yırtığın iyileşmesi ise üç ay sürebilir. Eğer doku nakli yapılmışsa, iyileşmeniz için altı aydan bir yıla kadar süre gerekebilir. Dizinizin iyileşmesine sizin de yardımcı olmanız için sizden aşağıdakilerin bazılarını ya da hepsini yerine getirmeniz istenecektir:
- Size öğretildiği biçimde koltuk değneklerini kullanın.
- Dizinizi sağlam tutması için menteşeli bir dizlik takın.
- Dizinizin hareket yeteneğini ve gücünü yeniden kazanması için egzersiz yapın.
Yıpranmadan Kaynaklanan Zedelenmeler
Eklem kıkırdağı sayesinde kemikleriniz yumuşak hareket ederler. Ancak yaşlanmayla veya geçirilen bir zedelenmeyle bu kıkırdak aşınabilir. Ayrıca kemik veya kıkırdaktan parça kopabilir. Yıpranmadan doğan bu tür hasarlar da dizde ağrı ve tutukluk yapar.
Sorunun Değerlendirilmesi
Aşırı olmayan hasarlarda kıkırdaktaki aşınma hafif olabilir. Daha ileri durumlarda ise kıkırdak tamamen aşınmıştır ve kemiğin üzeri açılmıştır. Ayrıca diz ekleminin içinde serbest cisimler (kemik veya kıkırdak parçaları) de bulunabilir.
Hasarın Onarılması
İleri düzeyde olmayan yıpranmalarda, kıkırdağın yeniden pürüzsüz hale getirilmesi mümkündür. Eğer kemiğin üzeri açılmışsa, operatör kıkırdak yüzeyini özel bir cihazla düzeltebilir. Bu, kemik yüzeyini güçlendiren ve koruyan bir işlemdir. Bazı durumlarda ise aşınmış kemiğe sağlıklı kıkırdak nakli yapılabilir. Serbest cisim varsa bunlar da temizlenir.
İyileşme Döneminiz
İyileşmeniz, uygulanan tedavi işlemine bağlı olarak dört hafta ile altı ay arasında bir süre alabilir. Dizinizin iyileşmesine yardımcı olmanız için sizden aşağıdakilerin hepsini ya da bazılarını yapmanız istenebilir:
- Koltuk değneklerini size öğretildiği gibi kullanın.
- Hareket yeteneğinizi yeniden kazanmak ve diz eklemini destekleyen kasları güçlendirmek için egzersiz yapın.
- Bahçeyle uğraşırken bir tabureye oturarak çalışmak ya da golf oynuyorsanız, bir golf arabasına binmek gibi dizinizi kollayacak yolları kullanın.
Diz Kapağı Zedelenmeleri
Diz kapağının arka yüzeyindeki kıkırdak, dizin sorunsuz ve yumuşak hareket etmesini sağlar. Ancak bir zedelenme, ilerleyen yaş ve eklemin fazla kullanılarak yıpranması bu kıkırdakta hasara yol açabilir. Ya da diz kapağının tam ortada duruşu bozulabilir. Bu sorunlar, bacak hareketlerini kısıtlar veya dizde ağrı meydana getirir.
Sorunun Değerlendirilmesi
Diz kapağınızın arkasındaki kıkırdak pürüzlendiği için ağrı veriyor olabilir. Bu soruna kondromalaziya adı verilir. Ya da diz kapağının yerinden kayması gibi bir sorununuz olabilir. Bu da, dizinizi büktüğünüz zaman diz kapağınızın tam ortada durmaması demektir.
Hasarın Onarılması
Diz kapağının pürüzlenmiş kıkırdağı tıraşlanabilir ya da lazer kullanılarak düzgün hale getirilebilir. Eğer diz kapağınız tam ortalanmış pozisyonundan kayıyorsa, diz kapağını yerinde tutan kasları güçlendirecek egzersizlerden yarar görebilirsiniz. Bazı durumlarda operatör lateral (yan) gevşetme denilen bir yöntemi uygulayabilir. Bu müdahaleyle, diz kapağının maruz kaldığı çekilmeyi hafifletmek için dış taraftaki diz kapağı bağları kesilerek gevşetilir.
İyileşme Döneminiz
İyileşmeniz dört haftadan dört aya kadar sürebilir. Dizinizin iyileşmesine yardımcı olmanız için sizden aşağıdakilerden bazılarını ya da hepsini yapmanız istenebilir:
- Dizinize yan gevşetme yapıldıysa, sıkıştırıcı sargı kullanmalısınız.
- Size öğretildiği gibi koltuk değneklerini kullanın.
- Dizinizin hareket yeteneğini artıran ve diz kapağının ortada durmasını sağlayan kasları güçlendirmek için egzersiz yapın.
Kuadriseps Kaslarını Çalıştırma
Dörtlü set egzersizler de denilen kuadriseps egzersizleri, uyluğun ön kaslarını güçlendiren çalışmalardır. Bu egzersizleri yatarak da, otururken de yapabilirsiniz. Dizinizi yerden kaldırmadan uyluğunuzun ön kaslarını çalıştırın. Beş saniye bekledikten sonra kası gevşetin ve hareketi tekrarlayın.
KALÇADAN KUADRİSEPS ÇALIŞTIRMA
(Bacağı Bükmeden Kaldırma)
Bu egzersizler dizinizi taşıyan bütün kasların güçlenmesine yardım eder. Burada gördüğünüz hareketleri, her iki bacak içinde tekrarlayın.
Ön grup için:
Sırtüstü yatarak kuadriseps egzersizlerini yapın. Sonra ameliyatlı bacağınızı 10-15 santimetre yüksekliğe kaldırın. Beş saniye bu durumda kalın ve yavaşça bacağı indirin. Hareketi tekrarlayın.
Arka grup için:
Karnınızın altına bir yastık koyarak yüzüstü yatın. Ameliyatlı bacağınızı 10-15 santimetre yüksekliğe kaldırın. Beş saniye bu durumda kalın ve yavaşça bacağı indirin. Hareketi tekrarlayın.
Dış yan grup için:
Yan yatın ve ameliyatlı bacağınızı 30 – 60 santimetre yüksekliğe kaldırın. Beş saniye bu durumda kalın ve yavaşça bacağı indirin. Hareketi tekrarlayın.
İç yan grup için:
Yan yatın ve sağlıklı bacağınızı ameliyatlı bacağınızın üzerinden atarak, 45 derece açıyla bükün. Ameliyatlı bacağınızı kayırabildiğiniz kadar, 10-12 santimetre yükseltin. Beş saniye bu durumda kalın ve bacağı yavaşça indirin. Hareketi tekrarlayın.