Ayak Bileği Rahatsızlıkları
Ayak Bileği İncinmeleri ve Burkulmaları
Ayak bileği incinmelerine çok sık rastlanır. Hemen hemen herkesin başına en az bir kez gelmiştir. Ancak bu durumların aslında ne denli ciddi olabileceğini çoğu kez fark etmeyiz. Bilek incinmeleri ağrı, şişme, eklemde tutukluk ve güç kaybına yol açabilir. İyileşse bile, ayak bileği ileride tekrarlanabilecek zedelenmelere daha yatkın olur. Ancak uygun tedavi ve egzersizle bu sorunların sürekli olmasını önlemek mümkündür.
Ayak Bileği Kırıkları
Geçirdiğiniz kazadan tam önceki ana geri dönebilseydiniz, mutlaka merdiveni daha sağlam tutardınız ya da önünüzü görmek için önce ışığı açardınız, değil mi? Ama şimdi ayak bileğinizde bir kemik kırığı var. Bu durumda ayağınız alçıya alınabilir, koltuk değneği kullanmanız ve belki de bir ameliyat geçirmeniz gerekebilir. Bu kitapçık, ayak bileğinizin iyileşmesi için sizin neler yapabileceğinizi öğrenmenize yardımcı olacak.
Aşil Tendonu Sorunları
Ayak bileğinizin arkasında şişlik ve ağrı duyuyor musunuz? Ya da basketbol oynarken potaya sıçradığınızda, baldırınızın arkasına sanki bir sopayla vurulmuş gibi bir his yaşadınız mı? Bu durumların her ikisi de Aşil kirişinin zedelenmesinden meydana gelmiş olabilir. Bu kiriş, topuk kemiğini baldır kasına bağlar ve fazla yorulma ya da bir travma sonucu zorlanabilir hatta kopabilir. Bu tendonun adı eski Yunan mitolojisindeki bir kahramanın adından gelir ama her ne kadar öyküde Aşil ölürse de, siz kaygılanmayın. Sizin sorununuz öyle büyük değildir. Ancak yeniden eski halinize dönmeniz için doğru bir tedavi ve rehabilitasyon görmelisiniz.
Ayak Bileğimizi Tanıyalım
Ayak bileğiniz güçlü ve esnek bir eklemdir. Böyle olması da gerekir çünkü yürürken tüm ağırlığınız ayak bileğinin üzerine biner. Koştuğunuz ya da sıçradığınız zaman ise bileğe binen ağırlık çok daha fazladır. Eğer bileğiniz burkulursa bütün bu ağırlığın gücü, büyük hasar yaratabilir.
Bileğin Temeli: Kemikler
Ayak bileği eklemi, bacak ve ayaktaki kemiklerden oluşur. Bacaktaki uzun kemikler yani kaval kemiği (tibia) ve (iki incik kemiğinin ufağı olan) fibula, ayağın üstündeki talus denilen bilek kemiğiyle birleşirler. Bu sayede kemikler belli bir hareket yeteneğine sahip olur. Kemiklerin birleştiği yer, kıkırdak denilen yumuşak bir dokuyla kaplıdır. Bu doku kemiklerin ucunu korur, yumuşak ve kolayca hareket etmelerini sağlar.
Parçalar Nasıl Birleşir?
Eklemin değişik parçalarını bir arada tutan bağ dokuları vardır. Bağlar, kemikleri birbirine bağlar. Örneğin talus kemiğini topuk kemiğine ve bacak kemiğine bağlar. Aşil Tendonu gibi tendonlar ise kemiklerle kasları birleştirir. Bağlar ayak bileği eklemini sağlam ve sabit tutar, kirişler ise kemiklerle kasların birlikte çalışmasını sağlar. Kaslar kasıldığı zaman, bacak ve ayak bileği hareket eder.
Ayak Bileğinin Hareketleri
Ayak bileği normal olarak şu hareketleri yapabilir:
Tanı ve Bakım ile Başlayalım
Tedavinizi planlarken ilk adım, doktorunuzun koyacağı tanı olacaktır. Bunun için önce muayene olmalı ve bazı tetkikler yaptırmalısınız. Ancak tedavi planınızın hazırlanmasından önce de kendi kendinize yapabileceğiniz belirli bakımlar vardır ve bunlar her türlü ayak bileği incinmesinde aynen uygulanabilir.
Tıbbi Değerlendirme
Değerlendirmeniz şunları kapsar:
Sağlık geçmişiniz: Geçirdiğiniz zedelenmenin nasıl meydana geldiğini, ne iş yaptığınız ve boş zaman faaliyetleriniz, daha önce geçirmiş olduğunuz benzer incinmeler ve varsa diğer sağlık sorunlarınız hakkındaki soruları yanıtlamalısınız.
Muayene: Doktorunuz, bileğinizin neresinde şişlik ve ağrı olduğuna bakar, aynı zamanda bileğin gücünü ve hareketini kontrol eder.
Röntgen filmi:
Kırık kemik olup olmadığını anlamak için röntgen çekilir. Birden fazla film alınması gerekebilir.
Diğer görüntüleme tetkikleri: Eğer bileğinizin durumu ciddiyse ve basit olmayan bir zedelenme geçirmişseniz, başka tetkikler de istenebilir.
DBSY
DBSY, dinlenme, buz, sargı ve yükseltme sözcüklerinin baş harflerinden türetilmiştir. Bunlar hemen her türlü ayak bileği zedelenmesinde, kendi kendinize yapabileceğiniz bakımın temel unsurlarıdır. DBSY ağrıyı ve şişlikleri azaltır ve iyileşmeyi kolaylaştırır.
Dinlenme: Mümkün olduğu kadar ayakta durmayın, bastığınız zaman acınız olmasa bile dinlenin. Böylece incinmenin üstelemesini önlemiş olursunuz ve bileğin iyileşmesini kolaylaştırırsınız.
Buz: Zedelenen yere soğuk uygulamak şişliği ve ağrıyı azaltır. Zedelenen ayak bileğinize her iki-üç saatte bir, 20 dakika süreyle buz torbası koyun. Ya da doktorunuzun önerdiği süreleri uygulayın. Buz torbasını ince bir beze sararak cildinizi korumayı ihmal etmeyin.
Sargı: Zedelenen yeri baskılamak da şişi azaltır ve bileği destekler. Ayak bileğinizi elastik bir sargıyla sarın. Sargı sıkı olsun ama kan dolaşımınızı kısıtlayacak kadar değil. Eğer ayağınızda karıncalanma, renk değişimi veya soğuma başlarsa sargıyı çözün ve daha gevşek sarın.
Yükseltme:
Bileği kalp seviyesinden daha yukarıya kaldırmak da şişleri ve ağrıyı azaltır. Mümkün oldukça ayağınızı yükseğe kaldırın ve uzanın.
Bilek Burkulmaları
Ayak aniden içeri ya da dışarı dönerse bilek burkulabilir. Tökezlediğiniz zaman ya da sıçradıktan sonra ayağınızın üstüne kötü düşerseniz burkulma olabilir. Aynı zamanda birden fazla bağ incinebilir. Ciddi bir burkulma, ancak birkaç haftada geçer, hatta bazen bir kırıktan bile daha uzun zamanda iyileşir.
Hafif Burkulmalar
Hafif burkulmalarda bağın lifleri incelir veya kopar. Bu az da olsa şişme ve ağrı yapar. Pek çok kişi bu durumda koltuk değneği kullanmaya gerek duymaz. Ancak unutmayın ki başta hafif görünen bir burkulma aslında daha ciddi olabilir. Dolayısıyla bileğinizin giderek iyileşmediğini fark ederseniz, hemen doktorunuza gidin. Bu durumda şu tedavi yöntemleri uygulanabilir:
- DBSY
- Ayak bilekliği veya iyileşme sürecinde bileği tutması için bandaj.
Orta ve Ağır Şiddette Burkulmalar
Bağ kısmen veya tamamen yırtılmışsa, orta dereceden şiddetliye kadar gidebilen şişme, morarma ve ağrı olabilir. Koltuk değneği olmadan yürümek çok zor ya da imkansız olur. Bu durumda şu tedavi yöntemleri uygulanabilir:
- DBSY
- Ayak bilekliği takmak ya da bileği alçıya almak
- Koltuk değneği
- Bu önlemler sonuç vermezse bileği sağlamlaştırmak için cerrahi müdahale.
Aşil Tendonu Sorunları
Bu tendonda meydana gelebilecek sorunlar arasında tendon iltihabı (tendinit) ve kopma sayılabilir.
Tendon ödemi (tendinit)
Aşırı yorma yüzünden tendon ağrır ve şişer. Tedavisi için
- DBSY
- İlaç
- Fizik tedavi yöntemleri uygulanabilir.
Tendon kopması
Ani bir zorlamayla tendon yırtılabilir, yani kopabilir. Ya da yıllar geçtikçe meydana gelen bozulma ve yıpranmadan dolayı kopar. Tedavi için şunlar yapılabilir:
- Kirişi onarmak için cerrahi müdahale
- Alçı
- Fizik tedavi
Ayak Bileği Kırıkları
Ayak bileğinde kemik kırılması, genellikle bir darbe ya da ani ve şiddetli bir burkulma sonucunda olur. Röntgende kırığın yeri ve kemiklerin yerinden oynayıp oynamadığı belli olur. Tedaviniz bu ve diğer bazı faktörlere bağlıdır.
Tedavi yöntemleri şunlar olabilir:
- Kemiklerin yeniden normal yerine getirilmesi (redüksiyon).
- Bazen bu işlem ameliyata gerek kalmadan yapılabilir. Buna kapalı redüksiyon denir. Ancak cerrahi müdahale de gerekebilir (Açık redüksiyon).
- 4-8 hafta veya daha uzun bir süre kullanılması gereken alçı
- Dinlenme ve ayağı yükseğe kaldırma
- Koltuk değneği
Yerinden Oynamamış Kırıklar
Böyle durumlarda kırılmaya rağmen bilekteki kemiklerin duruşu bozulmamıştır. Tedavi için şu yöntemler kullanılabilir:
- Özel yürüme botu veya alçı (4-8 hafta süreyle kullanılmalıdır)
- Dinlenme ve ayağı yükseğe kaldırma
- Koltuk değneği
Yerinden Oynamış Kırıklar
Bu tür kırıklarda bilek eklemindeki kemiklerden biri veya birkaçının normal duruşu bozulmuş ve yeri değişmiştir.
Alçı ve Ayak Bilekleri
Bileğinizdeki şişlik çoksa, kısa bir süre için bir atel kullanılabilir. Daha sonra, koruma amacıyla bir destek takabilirsiniz veya bilek alçıya alınabilir. Kullanılacak yöntem, zedelenmenin türü ve ağırlığına göre belirlenir.
Ayak Bileğinizin Rehabilitasyonu
Ayak bileği ve bacağın dizden aşağı kısmını çalıştırmakla, gücünüzü ve esnekliğinizi artırabilirsiniz. Böylece daha çabuk iyileşir ve alıştığınız etkinliklerinize daha çabuk dönebilirsiniz. Bu sayede ayak bileğiniz yeniden incinmelere karşı dayanıklılık kazanır. Doktorunuz ya da fizik tedavi uzmanınız aşağıdaki egzersizlerden bazılarına hemen başlamanızı, bazıları için ise iyileşme sürecinin ilerlemesini beklemenizi isteyebilirler.
Hareket yeteneği
Yere oturun ve bacaklarınızı düz uzatın. Sorunlu taraftaki baldırınızın altına rulo yapılmış bir havlu yerleştirin. Eğer bileğiniz şişse, mutlaka kalp seviyesinden yukarıda durmalı. Ayak parmaklarınızı bir kalem gibi düşünerek, havada alfabenin harflerini birer birer yazmaya çalışın.
Bu hareketi günde üç ya da 5 kez yapın.
Parmakları kaldırma
Topuğunuzu yerden kaldırmadan, ayağınızı ucunu yapabildiğiniz kadar yükseğe kaldırmaya gayret edin ve sonra tekrar indirin. Bu hareketi daha rahatça yapmaya başladığınız zaman, hareketi topuğunuzun altına kalın bir kitap gibi bir destek koyarak tekrarlayın.
Günde 10 kez tekrarlayın.
Baldır esnetme
Duvardan bir kol mesafesi uzakta durun ve kollarınızla duvara dayanın. Sol ayağınızla öne doğru yaklaşık 30 santim bir adım atın. Parmaklar öne doğru ve topuklarınız zeminle temas halinde olsun. Sol dizinizi bükün ancak sağ bacağınız düz kalsın. Bu durumda 20-30 saniye kalın. Daha sonra diğer bacağa geçerek aynı hareketi tekrarlayın.
Ayakta baldır egzersizi
Sağlam bir dolap ya da masaya dayanarak ayakta durun. Ayak parmaklarınızın ucuna kalkın ve daha sonra topuğunuzu yere indirin. Gücünüz arttıkça, bu hareketi sağlam ayağınızı yerden kaldırarak yapmaya çalışın.
Günde 10 kez tekrarlayın.
Bu hareketi günde üç ya da beş kez yapın.
Direnç egzersizi
Yere oturun ve incinmiş bacağınızı uzatın. Diğer bacağınızı bükün. Sorunlu ayağınızın arkasından bir lastik bant geçirin. Yavaşça ayak parmaklarınızı önce öne uzatın sonra gevşetin.
Günde 10 kez tekrarlayın.
Bu hareketi günde üç ya da beş kez yapın.
Denge egzersizi
Dengenizi kaybetme olasılığına karşı, bir duvarın yakınında ayakta durun. Kollarınızı iki yana uzatın ve gözleriniz açık olarak dik durun. Sağlam ayağınızı kaldırın ve sadece sorunlu ayağınızın üzerinde denge bulmaya çalışın. 15 saniye bu durumda kalın ve ayağınızı indirin.
Prof. Dr. Şenol Akman
Prof. Dr. Şenol Akman hakkında detaylı bilgi alın.
Omuz ve Dirsek Cerrahisi
Omuz Artroskopisi
Omuz Çıkıkları ve Tedavisi
Rotator Manşet Zedelenmeleri
Donuk Omuz
Omuz Protezi
Protez Cerrahisi
Total Kalça Protezi
Omuz Protezi
Diz Protezi